του Michael Walzer
μετάφραση: Αναστασία Ματσακίδου
Δεν έχει παρουσιαστεί ποτέ ως τώρα στο Dissent κάτι σαν τον τίτλο αυτού του άρθρου. Είναι μια έκφραση που συχνά χρησιμοποιούσε ο Γιόζεφ Στάλιν, και σύμφωνα με όλες τις απομαγνητοφωνήσεις των ομιλιών του, πάντα συνοδευόταν από «παρατεταμένο χειροκρότημα». Αλλά φαίνεται πως αυτή είναι η κατάλληλη ιστορική στιγμή να την επανοικειοποιηθούμε. Αρχικά επρόκειτο για την απάντηση στο ερώτημα: «Τι πρέπει να γίνει;»
Έτσι, στον απόηχο της νίκης του Ντόναλντ Τραμπ, όταν ο λαϊκίστικος εθνικισμός και η βάναυση ξενοφοβία απειλούν την φιλελεύθερη τάξη πραγμάτων στην Ευρώπη, όταν η δημοκρατία βρίσκεται σε θέση άμυνας παντού (κι ακόμα περισσότερο η σοσιαλδημοκρατία), όταν οι μετανάστες και οι μειονότητες κινδυνεύουν σε κάθε ευρωπαϊκή χώρα και τώρα και στις ΗΠΑ επίσης, όταν νεοφιλελεύθερες οικονομικές πολιτικές είναι κυρίαρχες και η εργατική τάξη είναι πιο αδυνατισμένη απ’ όσο έχει υπάρξει από τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο και μετά – ποιο είναι το ιστορικό καθήκον της αριστεράς;
Έχω φίλους οι οποίοι είναι έτοιμοι να βάλουν το σώμα τους ασπίδα ανάμεσα στην αστυνομία και τον πρώτο μετανάστη που θα προσπαθήσει να συλλάβει. Όλοι μας σχεδιάζουμε να καταγραφούμε ως μουσουλμάνοι αν υπάρξει ποτέ κάποια καταγραφή μουσουλμάνων. Η μία πόλη μετά την άλλη αυτοανακηρύσσεται καταφύγιο για τους μη-καταγεγραμμένους. Πολλοί φιλελεύθεροι και αριστεροί φορούν καρφίτσες στο πέτο – άλλοι θεωρούν την χειρονομία υπερβολικά μικρή. Αλλά αυτήν την στιγμή όλα τα παραπάνω αποτελούν χειρονομιακές εκφράσεις. Είναι πιο σημαντικό να φανταστούμε τρόπους να αντισταθούμε στην ακροδεξιά επέλαση της κυβέρνησης Τραμπ. Ωστόσο, τίποτα απ’ όσα έχω διαβάσει σχετικά με την «αντίσταση» δεν υποδεικνύει μια σοβαρή πολιτική στρατηγική.
Κάποιες καλές και κάποιες όχι τόσο καλές τακτικίστικες υποδείξεις έχουν εμφανιστεί στο διαδίκτυο, αλλά δεν δίνουν απάντηση στο ζήτημα του ιστορικού καθήκοντος.
Δεν νομίζω πως το ζήτημα είναι εύκολο· ούτε έχω κάποια ολοκληρωμένη στρατηγική να προσφέρω. Αλλά υπάρχουν τρία ιστορικά καθήκοντα που θα πρέπει να λάβουμε υπόψη.
1. Χρειαζόμαστε μία οξυδερκή αριστερή ανάλυση και κριτική του τι συμβαίνει. Οι 836 απολογισμοί του γιατί η Χίλαρυ Κλίντον έχασε στις εκλογές δεν λογίζονται ως η προσήκουσα ανάλυση. Αφενός, παντού τα κεντροαριστερά κόμματα αντιμετωπίζουν τα ίδια προβλήματα, συνεπώς οι λεπτομέρειες της ήττας της Κλίντον είναι κατά κύριο λόγο τοπικού ενδιαφέροντος. Δεν είναι [ωστόσο] εντελώς ασήμαντες: η εμπλοκή του FBI στις αμερικανικές εκλογές, η υπερβολική αφέλεια των Δημοκρατικών σχετικά με την ρωσική υποκλοπή δεδομένων, και η ταχεία διάδοση και εμφανής αποτελεσματικότητα των ψευδών ειδήσεων θα πρέπει να λειτουργήσουν ως μαθήματα για τους αριστερούς ανά τον κόσμο. Αλλά θα πρέπει να λάβουμε υπόψη μας και τους υλικούς, πολιτικούς και ψυχολογικούς παράγοντες που επιδρούν διεθνώς.
Ήδη έχουμε στην διάθεσή μας μερικές άριστες αναλύσεις και κριτικές νεοφιλελεύθερων οικονομικών, κι αυτές πρόσφατα συνοδεύτηκαν από αξιόλογες δημοσιογραφικές αποτιμήσεις του αντίκτυπου των πολιτικών λιτότητας στις πιο ευάλωτες ομάδες. Ωστόσο, ακόμα χρειαζόμαστε μια καλύτερη κατανόηση των πολιτικών και ψυχολογικών αντιδράσεων σε αυτές τις ζημίες. Ο νεοφιλελευθερισμός δεν είναι πλέον μόνο ένα οικονομικό δόγμα. Είναι η ιδεολογία ενός θριαμβευτικού καπιταλισμού. Το καινοφανές είναι η έκταση αυτού του θριάμβου· έχουμε εντυπωσιαστεί απ’ αυτήν, και η διανοητική μας αντίδραση υπήρξε αργή. Επίσης, αργήσαμε να αναγνωρίσουμε τους κινδύνους του λαϊκισμού – σκεφτείτε το βρετανικό Εργατικό Κόμμα πριν την ψήφο υπέρ του Brexit ή τους αμερικανούς φιλελεύθερους και αριστερούς πριν τη 8η Νοεμβρίου.
O λαϊκός εθνικισμός δεν είναι το ίδιο πράγμα με τον νεοφιλελευθερισμό· μπορεί ακόμα και να προκαλέσει κάποιες νεοφιλελεύθερες ορθοδοξίες. Εντούτοις, τα δύο είναι στενά συσχετιζόμενα. Ο λαϊκισμός σήμερα είναι πολιτική που καθίσταται δυνατή από την λιτότητα και την αμέλεια –από την αδιαφορία για τους άνδρες και τις γυναίκες που αντιμετωπίζουν προβλήματα που εξέθρεψε ο νεοφιλελευθερισμός. Οι λαϊκιστές δημαγωγοί ισχυρίζονται ότι εμψυχώνουν αυτόν τον κόσμο, αλλά, καθώς δεν κάνουν τίποτα για να αλλάξουν τις σχέσεις εξουσίας της νεοφιλελεύθερης οικονομίας ή των αποικιοποιημένων κρατών, δεν πρόκειται για πραγματική εμψύχωση. Ο λαϊκισμός μπορεί, παρ’ όλα αυτά, να είναι τρομακτικά αποτελεσματικός στο να προσβάλλει τους υποτιθέμενους εχθρούς του λαού, τους αποδιοπομπαίους τράγους, τους «άλλους»: τους μετανάστες και τις μειονότητες.
Αλλά αυτά χρειάζεται, όπως λένε και στο πανεπιστήμιο, να «θεωρητικοποιηθούν». Ωστόσο, η τρέχουσα θεωρητική αντιπαράθεση αναφορικά με την σχετική σημασία των πολιτικών ταυτότητας και της ταξικής πάλης δεν μας βοηθά ιδιαίτερα. Δεν υπάρχει τίποτα σαν την κλασσική «εργατική τάξη», την παραμελημένη από τους Δημοκρατικούς, που αναμένει την κινητοποίησή της. Ο κόσμος που πρέπει να προσεγγίσουμε είναι ένα θεμελιωδώς ετερογενές πλήθος. Είναι οικονομικά ετερογενές: συμπεριλαμβάνει άνεργους άνδρες και γυναίκες, ηλικιωμένους με ανεπαρκείς συντάξεις, εργαζόμενους μερικής απασχόλησης, εργάτες της περιοχής «Rust Belt» με νέες εργασίες που αμείβουν πολύ λιγότερα από αυτά που αρχικά εξασφάλιζαν, εργάτες χωρίς την προστασία των συνδικάτων, αλλά και με νέα προνόμια, και τους φτωχούς της επαρχίας –όλοι τους τρομακτικά ευάλωτοι, να παρακολουθούν με αγωνία αναμένοντας την επόμενη μείωση. Και είναι ετερόκλητες και οι ταυτότητές τους: μαύροι ή λευκοί, λατινοαμερικανοί και ασιάτες, άνδρες και γυναίκες, ομοφυλόφιλοι και ετεροφυλόφιλοι. Αυτοί οι άνθρωποι θα μπορούσαν να διαμορφώσουν αυτό που ο Τσαρλς Μιλς (στο φθινοπωρινό τεύχος του 2015 του Dissent) ονόμασε «διαφυλετική συμμαχία των μειονεκτούντων». Όμως πρώτα θα πρέπει να συνειδητοποιήσουν πως οι δυσκολίες που αντιμετωπίζουν δεν είναι μόνο δικές τους. Δείτε τους σαν μία τάξη υπό διαμόρφωση –ή, με την παλιά [μαρξική] ορολογία, ως μια τάξη καθ’ εαυτήν, αλλά όχι δι’ εαυτήν. Πώς μπορούμε να επισπεύσουμε αυτήν την διαμόρφωση; Αυτό είναι το ερώτημα που θα πρέπει να εξετάσουμε.
2. Η θεωρία είναι δύσκολη, αλλά το πρακτικό πολιτικό έργο των προσεχών ετών είναι αρκετά ευνόητο· είναι η αμυντική εκδοχή του τυπικού αριστερού ακτιβισμού. Πρέπει να υπερασπιστούμε ό,τι απέμεινε από τα κεκτημένα της σοσιαλδημοκρατίας μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η επίθεση της δεξιάς είναι εξαιρετικά φιλόδοξη: εναντίον των μεταναστών, των συνδικάτων, των δημόσιων σχολείων, της ιατρικής περίθαλψης, της πρόνοιας γενικότερα, και εναντίον των ήδη ανεπαρκών περιορισμών της περιβαλλοντικής ζημίας. Στην προσπάθειά μας να αντισταθούμε σε αυτές τις επιθέσεις, χρειάζεται προφανώς να συμμετέχουμε σε κάθε συμμαχία που προσφέρει κάποιες πιθανότητες επιτυχίας. Θα πρέπει όμως, πιο συγκεκριμένα, να επιστρατεύσουμε και μία αριστερή υπεράσπιση αυτών που υπήρξαν –παρ’ ότι ανεπαρκή- συγκεκριμένα αριστερά επιτεύγματα. Οι λόγοι που υπερασπιζόμαστε το τρέχον σύστημα υγείας, για παράδειγμα, θα πρέπει να είναι και επιχειρήματα υπέρ της ριζικής του βελτίωσης. H υπεράσπιση της δημόσιας εκπαίδευσης προϋποθέτει επίσης μία εκτενή αποτίμηση του «δημοσίου» καθώς και της σημασίας της αγωγής του πολίτη.
Θα πρέπει να προάγουμε έναν ακτιβισμό που να είναι ίδιόν μας, που να αναγνωρίζεται ως αριστερός, σοσιαλδημοκρατικός, ή σοσιαλιστικός στη μορφή και στο περιεχόμενο. Σκεφτείτε το σαν τη συνέχεια της αρχικής προεκλογικής καμπάνιας του Μπέρνι Σάντερς –αν και δεν μπορούμε να βασιστούμε στην ενέργεια και το αναπάντεχο χάρισμα ενός ηλικιωμένου άντρα. Χρειαζόμαστε ικανό ανθρώπινο δυναμικό, το οποίο δεν διαθέταμε για μεγάλο χρονικό διάστημα: πολλοί «Bernies», ή ακόμα καλύτερα, πολλοί «Michael Harringtons», «Norman Thomases», «Dorothy Days», και «Eugene Debses». Σε κάθε περίπτωση, χρειαζόμαστε άντρες και γυναίκες που να μιλούν τη «γλώσσα» της αριστεράς στις συναντήσεις, στις πολιτικές συγκεντρώσεις, στις διαδηλώσεις και τις πορείες.
Αν και ελπίζω η υπεράσπιση να μην είναι η μόνιμη θέση μας, υπάρχουν πλεονεκτήματα στις αμυντικές πολιτικές (όπως και στον αμυντικό πόλεμο). Προασπιζόμαστε αξίες που είναι ευρύτερα διαδεδομένες απ’ όσο υποδηλώνουν οι αριθμοί. Ο αγώνας μας αφορμάται από στέρεες θέσεις, κι όταν θα παλέψουμε για το γειτονικό δημόσιο σχολείο, ή την ένωση των εκπαιδευτικών, ή την οικογένεια μεταναστών στο διπλανό τετράγωνο, ή για αναπνεύσιμο αέρα στις πόλεις, θα βρούμε συμμάχους. Και κάποιοι απ’ αυτούς τους συμμάχους, στην πορεία της μάχης, θα φτάσουν στο σημείο να αναγνωρίσουν τους εαυτούς τους ως αριστερούς. Τις τελευταίες δεκαετίες, σοσιαλδημοκρατικές πολιτικές και πολιτικές πρόνοιας έχουν αποκληθεί ανιαρές· η υπεράσπιση της σοσιαλδημοκρατίας απέναντι σε μια άγρια επίθεση δεν θα είναι καθόλου ανιαρή.
3. Αλλά το να μαχόμαστε από τα αριστερά δεν είναι το μόνο [πράγμα] που πρέπει να κάνουμε. Οι κίνδυνοι που αντιμετωπίζουμε σήμερα δεν απειλούν μόνο τα επιτεύγματα της αριστεράς – το κράτος πρόνοιας και την πολυπολιτισμική κοινωνία. Η συνταγματική δημοκρατία απειλείται επίσης. Δεν μπορώ να πω πόσο μεγάλος είναι ο κίνδυνος· και οι συζητήσεις περί φασισμού αυτήν την στιγμή μου φαίνονται απερίσκεπτες. Αλλά βιώνουμε μια στιγμή σαν αυτήν που περιέγραψε ο Ουίλιαμ Μπάτλερ Γέητς σε ένα διάσημο ποίημα του:
«Τα πάντα γίνονται κομμάτια , το κέντρο δεν αντέχει
Ωμή αναρχία λύθηκε στην οικουμένη ,
Απ’ το αίμα βουρκωμένος λύθηκε ο ποταμός …»
Ένα από τα ιστορικά καθήκοντα της αριστεράς την παρούσα περίοδο είναι να βοηθήσει να «αντέξει» το κέντρο.
Κάποιοι από τους συντρόφους μας δεν θα βρουν αυτό το έργο ευχάριστο. Έχω φίλους που κατέβαλαν προσπάθειες να αγνοήσουν την «δυσωδία» και με βαριά καρδιά ψήφισαν τη Χίλαρυ Κλίντον –και μερικούς που δεν τα κατάφεραν και αρνήθηκαν να την ψηφίσουν. Έχω όμως κι έναν σοφότερο φίλο που εξήγησε για ποιον λόγο δεν δυσκολεύτηκε να ψηφίσει. Μην σκέφτεσαι, είπε, τους ενδοιασμούς σου· σκέψου την ευημερία των πιο ευάλωτων σ’ αυτήν την χώρα. Και έπειτα ψήφισε, μετά χαράς, τον υποψήφιο που ελαχιστοποιεί την ευάλωτη θέση τους. Αυτό το απόφθευγμα θα πρέπει να είναι γνώμονας της πολιτικής μας σήμερα. Αυτό που χρειάζονται οι πιο ευάλωτες ομάδες αυτήν την στιγμή είναι η προστασία που παρέχει ένα ισχυρό συνταγματικό πολίτευμα . Η κατοχύρωση των πολιτικών ελευθεριών και των πολιτικών δικαιωμάτων στο όνομα του συντάγματος –αυτή είναι κεντρώα πολιτική. Έτσι λοιπόν, οτιδήποτε άλλο κι αν κάνουμε, θα πρέπει να συνεργαστούμε με άλλους αμερικανούς για να ξαναχτίσουμε αυτό που χρόνια πριν ο Άρθρουρ Σλέσινγκερ αποκάλεσε «το ζωτικό κέντρο».
Υπάρχουν άλλοι αμερικανοί να συνεργαστούμε μαζί τους; Οι «υπεύθυνοι» ρεπουμπλικάνοι, οι οποίοι -όπως πιστεύαμε μερικοί- θα θωράκιζαν το κέντρο απορρίπτοντας τον Τραμπ, αποδείχθηκαν ελάχιστοι αριθμητικά –κι ακόμα κι αυτοί δεν ήταν τόσο θαρραλέοι. Ωστόσο, ακόμα πιστεύω ότι υπάρχουν άντρες και γυναίκες, φιλελεύθεροι και συντηρητικοί, έτοιμοι να υπερασπιστούν το σύνταγμα όταν προσβάλλεται ευθέως, όπως και θα συμβεί. Μπορεί να χρειαστεί να τους υποστηρίξουμε –κι έπειτα να σταθούμε μαζί τους.
Πολύ περισσότερο: οφείλουμε να συνεργαστούμε στενά με οποιονδήποτε πιστεύει στον δημόσιο διάλογο, σέβεται την αλήθεια, και είναι διατεθειμένος να ζήσει αποδεχόμενος τις πολιτικές και θρησκευτικές διαφωνίες. Αυτή υπερασπίζεται την κοινωνική ιεραρχία; Αυτός πιστεύει πως η ελεύθερη αγορά είναι η πεμπτουσία της οικονομικής ζωής; Είναι αυτοί περισσότερο πρόθυμοι απ’ όσο εμείς να χρησιμοποιήσουν στρατιωτικές δυνάμεις στο εξωτερικό; Αυτές είναι αντιπαραθέσεις στις οποίες χρειάζεται να λάβουμε μέρος και που δεν θα πρέπει να εγκαταλείψουμε, αλλά και πάλι θα πρέπει να προσεγγίζουμε ανθρώπους σαν κι αυτούς όποτε τους συναντούμε – έτσι ώστε να διατηρηθεί το κέντρο.
Στην πραγματικότητα, βέβαια, η επιβίωση ενός ζωτικού κέντρου είναι, συν τοις άλλοις, προϋπόθεση για μια ενεργό αριστερά. Ποτέ μην θεωρείτε ότι αυτός ο «απ’ το αίμα βουρκωμένος ποταμός» αποτελεί απειλή μονάχα για τους μετανάστες και τις μειονότητες. Είναι απειλή για όλους μας: αντιφρονούντες κάθε είδους, οργανωτές συνδικάτων, αριστερούς διανοούμενους, φεμινίστριες, πασιφιστές, άνδρες και γυναίκες με συνείδηση, μαθητές και φοιτητές που ανακαλύπτουν τον Μαρξ, δασκάλους που αντιπαθούν τα τυποποιημένα τεστ, και δημοσιογράφους που γράφουν για τα ατοπήματα των πλουσίων και των ισχυρών. Όλοι χρειαζόμαστε συνταγματική προστασία· όλοι χρειαζόμαστε ένα κέντρο που να «αντέχει». Πρέπει να σταθούμε στο κέντρο και στα αριστερά ταυτόχρονα. Μπορεί να είναι περίπλοκο, όμως είναι το ιστορικό μας καθήκον.
periodikoplani.com 