Η παρακάτω συνέντευξη δημοσιεύτηκε στις 27 Ιανουαρίου 2017 στο διαδικτυακό τόπο του The Criterion Collection.
μετάφραση: Μέγκι Ζένελακ
Της Hillary Weston
Μέσα από μια σειρά αυστηρά σκηνοθετημένων δραματικών ταινιών, που εμποτίζουν τους καθημερινούς αγώνες του έγγαμου βίου με αγωνία και στοιχεία τραγωδίας, ο σκηνοθέτης Asghar Farhadi έχει αναδειχθεί σε έναν εξαιρετικό παρατηρητή των κοινωνικών, προσωπικών και ηθικών πτυχών που διαμορφώνουν τη σύγχρονη κοινωνία του Ιράν. Η τελευταία του ταινία ‘’Ο Εμποράκος’’ , εξερευνά αυτού του είδους τα ζητήματα μέσω της ιστορίας δύο ηθοποιών, της Rana και του Emad (ρόλοι ερμηνευμένοι με όμορφο τρόπο από την Taraneh Alidoosti και τον Shahab Hosseini) των οποίων ο γάμος εισέρχεται σε κρίση όταν η Rana γίνεται θύμα βίαιης επίθεσης στο διαμέρισμά τους. Παρατηρώντας το ιστορικό του Farhadi στο θέατρο, μπορεί να ειπωθεί ότι αυτή η στοργική ματιά στις ψυχολογικές επιδράσεις της τιμωρίας προέρχεται από το θεατρικό έργο του Arthur Miller΄΄Ο Θάνατος ενός εμποράκου’’, ένα έργο του οποίου οι πρωταγωνιστές απεικονίζονται να κάνουν πρόβα και να παίζουν, και των οποίων η ιστορία οικογενειακής σύγκρουσης αποτελεί ένα μέσο εκτόνωσης της πίεσης που τους προκαλεί η ίδια τους η ζωή.
Τον προηγούμενο Σεπτέμβρη, συνάντησα τον Farhadi στο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Τορόντο, καθώς συμμετείχε στο φεστιβάλ με την ταινία ‘’Ο Εμποράκος’’. Η ταινία έκτοτε έχει βραβευτεί με βραβείο Όσκαρ και Χρυσής Σφαίρας ως η καλύτερη ξενόγλωσση ταινία και πλέον παίζεται στο θέατρο. Στη συζήτησή μας αυτή, ο σκηνοθέτης, παρουσία μεταφραστή, μίλησε για τα πάθη που ερεθίζουν την δημιουργικότητά του, συμπεριλαμβανομένης της αγάπης του για την καθαρότητα του θεάτρου και της ευχαρίστησης που του προσφέρει το γράψιμο.
Μπορείτε να ξεκινήσετε διηγούμενος τις πρώτες εμπειρίες σας σε σχέση με τον κινηματογράφο;
Την πρώτη φορά που πήγα σινεμά ήμουν πολύ μικρός και το θέατρο ήταν πολύ μακριά από το σπίτι μας. Ακριβώς επειδή το σινεμά βρισκόταν σε άλλη πόλη, οι γονείς μου δεν άφηναν ούτε εμένα ούτε τα ξαδέλφια μου να πάμε, έτσι κι εμείς φεύγαμε στα μουλωχτά. Φτάναμε εκεί αργά και παρακολουθούσαμε μόνο τα τελευταία είκοσι λεπτά της ταινίας. Πιστεύω πως σ’ αυτό ακριβώς το σημείο γεννάται σ’ εμένα η επιθυμία για την κινηματογραφική σκηνοθεσία. Όταν γυρνούσα σπίτι, πάντα αναρωτιόμουν πώς θα μπορούσε να είναι το πρώτο μέρος της ταινίας –προσπαθούσα να το επινοήσω στο κεφάλι μου. Αυτό διαδραμάτισε σπουδαίο ρόλο στο να γίνω σκηνοθέτης.
Έχετε κάποια μνήμη από την πρώτη ταινία που πραγματικά σας επηρέασε;
Όταν ήμασταν μικροί, παρακολουθούσαμε περισσότερο ταινίες στην ασπρόμαυρη τηλεόραση. Κάθε Παρασκευή θα βλέπαμε τον Charlie Chaplin και τις ταινίες του Buster Keaton ή του Harold Lloyd, οι οποίες ήταν πολύ δημοφιλείς στο Ιράν. Παράλληλα, λόγω του ότι βρισκόμασταν σε πόλεμο, η τηλεόραση προέβαλλε και κάποιες Γαλλικές και Γερμανικές πολεμικές ταινίες. Η πρώτη ταινία που με επηρέασε ήταν ‘’Οι επτά Σαμουράι’’, το μόνο πράγμα που ήξερα ήταν ότι δεν ήταν σαν τις άλλες ταινίες, ήταν κάτι καινούργιο.
Καθώς μεγαλώνατε, ποια ήταν η σχέση σας με τον ιρανικό κινηματογράφο;
Όταν ήμουν έφηβος, ο ιρανικός κινηματογράφος με επηρέαζε πολύ. Ήμουν επτά χρονών όταν η επανάσταση ξέσπασε στο Ιράν και μέχρι τότε η μόνη ενασχόληση που είχαμε ήταν το σινεμά, τίποτε άλλο. Παρά το γεγονός ότι το Ιράν βρισκόταν σε πόλεμο με το Ιράκ, υπήρχε ακόμη πολύ καλή παραγωγή ταινιών. Είχαμε έναν σκηνοθέτη, τον Bahram Beyzai, ο οποίος πλέον ζει στις ΗΠΑ και του οποίου οι ταινίες άσκησαν μεγάλη επιρροή πάνω μου. Ο Dariush Mehrjui είναι άλλος ένας σκηνοθέτης που σκηνοθέτησε ωραίες ταινίες και μου άσκησε επιρροή . Η ταινία που ο δάσκαλος προέβαλε στη τάξη (στον Εμποράκο) είναι ‘’Η Αγελάδα’’ του Dariush Mehrjui. Νομίζω ότι είναι μία από τις καλύτερες ταινίες στην ιστορία του ιρανικού κινηματογράφου.
Κατά τη διάρκεια των σπουδών σας, γράψατε την πτυχιακή σας πάνω στο έργο του Harold Pinter, πράγμα ενδιαφέρον να σκεφτεί κανείς εντός του πλαισίου του συγγραφικού έργου σας. Τι ήταν αυτό που σας έδωσε ερέθισμα στο έργο του;
Καθώς δούλευα πάνω στην πτυχιακή μου, ξεκίνησα να μελετώ τη γλώσσα στο έργο του Pinter, και κάτι που μου προκάλεσε ενδιαφέρον ήταν η σιωπή στα θεατρικά του έργα. Ενώ οι χαρακτήρες του μιλούν πολύ, φαίνεται ότι το κάνουν για να κρύψουν κάτι. Τα πάντα υποφώσκουν.
Πώς η σχέση σας με το θέατρο επηρέασε τη σχέση σας με τον κινηματογράφο;
Πριν μπω στο χώρο του κινηματογράφου, ήμουν φοιτητής στο θέατρο και δούλευα σ’ αυτό. Ο επαγγελματικός μου χαρακτήρας διαμορφώθηκε μέσα από αυτά τα επτά χρόνια. Εκεί κατάλαβα τι μου άρεσε και τι δεν μου άρεσε στο κινηματογράφο. Ήταν η περίοδος που άρχισα να διαβάζω ξένα έργα και ξάφνου μου ανοίχτηκε ένας ολόκληρος καινούργιος κόσμος.
Θεωρείτε ότι έχετε διαφορετικό ύφος ή πρακτική ως σκηνοθέτης ανάλογα με το μέσο που χρησιμοποιείτε;
Σε κάθε μέσο αισθάνομαι ότι είμαι ο ίδιος άνθρωπος – το μέσο αλλάζει και οι τεχνικές διαφοροποιούνται, αλλά εγώ δεν αλλάζω. Όταν εργαζόμουν στην τηλεόραση, λόγου χάρη, οι ιστορίες μου αφορούσαν την κοινωνία και τις σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων. Φαίνεται πως αυτή είναι η ενδότερη πτυχή στην οποία επιστρέφω κάθε φορά.
Κάθε άτομο διερωτάται για την ίδια του τη ζωή και, δουλεύοντας στο σινεμά, έχω την ευκαιρία να μοιραστώ αυτά τα ερωτήματα με άλλους ανθρώπους. Ένα από τα ερωτήματα που με απασχολούσαν πάντα είναι πώς δικαιολογούμε το ότι κάποιος έκανε κάτι ηθικό ή ανήθικο. Σε μια σειρά ταινιών, άρχισα να θέτω αυτόν τον προβληματισμό με διάφορους τρόπους. Αφού το κοινό έχει παρακολουθήσει την ταινία ‘’Ο Εμποράκος’’, τον απασχολεί το ίδιο ζήτημα με ‘μένα: ποιός χαρακτήρας έκανε το σωστό;
Κατά τη γνώμη σας, πώς προέκυψε “Ο Εμποράκος”;
Συνήθως οι ιστορίες μου ξεκινούν από μια εικόνα. Δεν ξέρω από πού προέρχεται, αλλά μένει καρφωμένη στο μυαλό μου για κάποιο διάστημα. Γι’ αυτή την ταινία είχα την εικόνα της σκηνής του θεατρικού έργου. Υπάρχει κάποιος που ανάβει και σβήνει τα φώτα σε διαφορετικά σημεία της σκηνής και, στο τέλος, ανάβει όλα τα φώτα με αποτέλεσμα να μπορεί να δει κανείς όλη τη σκηνή. Θεώρησα ότι αυτή η εικόνα προσιδιάζει στις ταινίες μου: κατά τη διάρκεια της ταινίας μπορείς να δεις πτυχές των οικογενειακών σχέσεων και, στο τέλος , καθώς όλα έχουν παρουσιαστεί, αισθάνεσαι ότι έχεις δει όλη την οικογένεια. Τοποθέτησα αυτή τη σκηνή στην αρχή της ταινίας μα δεν ήξερα ποια ήταν η ιστορία. Στην ταινία, το όριο μεταξύ πραγματικής ζωής και θεάτρου αρχίζει να εκλείπει. Στο τέλος, το σπίτι αυτό γίνεται μια σκηνή θεάτρου.
Αγαπούσατε πάντα τα έργα του Arthur Miller;
Ναι, τον αγαπώ γιατί μιλά για τις σχέσεις των ανθρώπων μέσα στην οικογένεια. Τα έργα του είναι πολυδιάστατα: αν είσαι ένα πρόσωπο με πολιτικούς προβληματισμούς θα δεις τη πολιτική πλευρά του έργου, αν ενδιαφέρεσαι για τις διαπροσωπικές σχέσεις, θα προσέξεις τις σχέσεις, αν ενδιαφέρεσαι για την κοινωνία, θα παρατηρήσεις την κοινωνία. Κι αυτό είναι που αγαπώ στα έργα του.
Ο τρόπος που τοποθετήσατε το έργο του Arthur Miller ‘’Ο Θάνατος ενός εμποράκου’’ στην ταινία είναι τόσο οικείος και συναρπαστικός. Ήθελα να πατήσω παύση και να δω την όλη σκηνή. Εξακολουθείτε να θέλετε να σκηνοθετήσετε κάποιο θεατρικό έργο;
Πράγματι, κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων, η ομάδα μού είπε ότι, μόλις ολοκληρωθεί η ταινία, θα έπρεπε να την σκηνοθετήσω στο θέατρο. Το σκέφτομαι σοβαρά, και, παρά την έλλειψη χρόνου, σκέφτομαι ότι ίσως πρέπει να το κάνω.
Ως καλλιτέχνης, τι διαφορετικό είναι αυτό που εισπράττετε από τη σκηνοθεσία μιας ταινίας σε σχέση με τη σκηνοθεσία ενός θεατρικού έργου;
Πιστεύω ότι το θέατρο είναι πολύ διαφορετικό απ’ τον κινηματογράφο, ιδίως όταν πρέπει να εργαστώ πάνω στο έργο κάποιου άλλου. Το θέατρο θεωρώ ότι είναι πιο καθαρό. Είναι πιο κοντά στη μουσική, δεν υπάρχει κάτι επιπλέον σε αυτό.
Πάντα αποσπάτε δυνατές και ειλικρινείς ερμηνείες από τους ηθοποιούς σας. Ποια είναι η τακτική σας μαζί τους;
Εξαρτάται από τον ηθοποιό. Ωστόσο, πάντα πριν το γύρισμα κάνουμε πολλές πρόβες. [Αυτή η τακτική] προέρχεται από το ιστορικό μου στο θέατρο. Προσεγγίζω κάποιους από τους ηθοποιούς με συναισθηματικό τρόπο και προσπαθώ να τους εισάγω σε μια συναισθηματική κατάσταση, σε άλλους πάλι θα πρέπει να εξηγήσω για να κατανοήσουν.
Ποιο τμήμα της σκηνοθετικής διαδικασίας σας εντυπωσιάζει περισσότερο ;
Το πιο δύσκολο και, παράλληλα, όμορφο κομμάτι της σκηνοθεσίας για εμένα είναι το γράψιμο. Όταν γράφω το απολαμβάνω και αισθάνομαι ότι δεν είμαι σ’ αυτόν τον κόσμο. Κάθε φορά που το κάνω, λέω ότι είναι η τελευταία φορά. Είναι κάτι σαν απολαυστικό βασανιστήριο.
Υπάρχουν σύγχρονοι σκηνοθέτες που θαυμάζετε ;
Υπάρχουν πολλοί : Michael Haneke, Nuri Bilge Ceylan, Alexander Payne, Alfonso Cuarón, Alejandro González Iñárritu.
Ποιο ήταν το τελευταίο πράγμα που είδατε και σας συγκίνησε ;
Η τελευταία φορά που συγκινήθηκα ήταν τις τρεις τελευταίες εβδομάδες πριν τον θάνατο του Abbas Kiarostami. Βλέπαμε τις τελευταίες μικρού μήκους ταινίες που γύρισε στο σπίτι του και με συγκίνησαν. Πραγματικά τον σεβόμουν, και είχαμε μια πολύ καλή φιλία. Είναι ένας δάσκαλος.
Πηγή: http://www.criterion.com
periodikoplani.com 