Ο Κιμ και ο Ντόναλντ. Δύο πρόσωπα εντελώς διαφορετικά μεταξύ τους· δύο πρόσωπα που ανήκουν σε διαφορετικές πολιτικές παραδόσεις· δύο πρόσωπα απρόβλεπτα, αλλά και τόσο προβλέψιμα· δύο πρόσωπα που μπορούν να γίνουν εξίσου καταστροφικά.
Από τη μία, ένας χειροκροτητής των πυραύλων υδρογόνου, κι από την άλλη ένας νέος Braveheart. Ο ένας, επιβιώσας ηγετίσκος της “ασιατικής” κομμουνιστικής παράδοσης, αλλά όχι ανίσχυρος. Ο άλλος, ριζοσπάστης νεοδεξιός που ασπάστηκε μετεκλογικά το ιμπεριαλιστικό ύφος.
Ο ένας χρειάζεται την κοινοτοπία του άλλου για να συνεχίσει να υπάρχει. Το σύστημα σκέψης, αξιών, παθών και συμφερόντων του ενός τροφοδοτεί και ζωογονεί τον άλλο. Το συμπίλημα αυτοκρατορικής μυθολογίας, μετα-αριστοκρατικής οικογενειοκρατίας και εθνοκομμουνισμού του ενός επιβεβαιώνει τον εθνικισμό, τον προστατευτισμό και τον ρεαλισμό του άλλου.
Όλο αυτό εκτυλίσσεται την ώρα που αμέτρητοι άνθρωποι μπορούν, με ένα ζάπινγκ ή με μια ανανέωση της αρχικής σελίδας τους στο Facebook, να το αγνοήσουν και να συμπεριφερθούν σα να μη συνέβη ποτέ.
Μπορεί όλη αυτή η “παραφροσύνη”, όπως την αποκάλεσε πρόσφατα ο συγγραφέας Ντον Ντελίλλο, να είναι μια κλασσική, μακιαβελική απόπειρα εκτόνωσης των εσωτερικών συγκρούσεων προς έναν εξωτερικό εχθρό. Αρκεί, όμως, αυτό για να μας ανακουφίσει; Μπορεί όλο αυτό το σκηνικό να μη σηματοδοτεί το ξεκίνημα ενός πυρηνικού πολέμου, που με μεγάλη αγωνία ανέμενε η γενιά του Καστοριάδη. Όμως, αυτή η βαθιά πεποίθηση της αποφυγής του χειρότερου και του αναπότρεπτου, που στην προκειμένη περίπτωση είναι μάλλον αληθής, αρκεί ώστε να αγνοήσουμε την απόπειρα ορισμένων πολιτικών ελίτ να επαναφέρουν (μάλλον αποτυχημένα) ένα νεο-ψυχροπολεμικό κλίμα;
Εδώ προκύπτει μια απορία. Ο κόσμος των αρχών του 21ου αιώνα έχει ξεφύγει απ’ τον ορίζοντα των συνεπειών του Ψυχρού πολέμου; Η απάντηση είναι, όχι απόλυτα. Μπορεί να ‘χουν υπάρξει πολλές και ισχυρές πολιτικές προσπάθειες που βοήθησαν στην υπέρβαση του τραύματος αυτού, όπως ο πρόσφατος αφοπλισμός της Ρωσίας, αλλά την ίδια στιγμή υπάρχουν πολιτικές δυνάμεις που οι βεβαιότητές τους εκπορεύονται κατευθείαν, αν και παραμορφωμένα, από την κομμουνιστική και αντικομμουνιστική στιγμή.
Ο λαϊκός και μικροαστικός κόσμος, ειδικά στην Ελλάδα, αποκαλύπτει παραδειγματικά την ασυμφωνία ανάμεσα στον βίο και τις απόψεις του. Ενώ η καθημερινή ζωή αυτών των ανθρώπων, όπως άλλωστε και η συνολική κατάσταση του πλανήτη, απέχει πάρα πολύ απ’ αυτήν του 20ού αιώνα, τα πολιτικά τους “αυτονόητα” πηγάζουν κατευθείαν από ‘κει κι έχουν προσαρμοστεί στις εξελιγμένες ερμηνείες του κόσμου. Όταν, για παράδειγμα, κάποιος θεωρεί οποιονδήποτε αριστερό ως κομμουνιστή ή, αντίστροφα, κάθε δεξιό ως ιμπεριαλιστή, ακροδεξιό ή, σε πιο σύγχρονο λεξιλόγιο, νεοφιλελεύθερο, δεν μπορεί να αναφωνεί κανείς ότι το ιστορικό παρελθόν δεν έχει μια κάποια σημασία στο παρόν.
Αυτή η επιβίωση οφείλεται σε μια σειρά παραγόντων. Για παράδειγμα, στα λάθη των πολιτικών δυνάμεων που προσπάθησαν να υπερβούν το τραύμα, στη μετα-αποικιακή κοσμοθεώρηση του κόσμου, στον ιστορικό σχετικισμό και τη λεξιλογική φθορά που προκάλεσε, στις προσπάθειες όσων, κυνικά και για λόγους επιβιωτικούς, προσπάθησαν και προσπαθούν να επαναφέρουν τις παλιές διαχωριστικές γραμμές. Στην τελευταία κατηγορία ανήκουν ο Κιμ Γιονγκ Ουν και ο Ντόναλντ Τραμπ. Το ύφος της διακυβέρνησης των κρατών τους, ακόμα και το παρουσιαστικό τους, θυμίζει ένα παγκόσμιο παρελθόν που “μας ακολουθεί σαν ποντίκι”, όπως έλεγε ο Μπέκετ. Με άλλα λόγια, το γελοίο υπενθυμίζει το σκοτεινό.
Απέναντι, όμως, σ’ έναν μετα-κομμουνιστή δικτάτορα κι έναν τυχοδιώκτη νεο-εθνικιστή, ποιά είναι η στάση μας; Η νωθρότητα των χλιαρών δηλώσεων υποστήριξης της μιας ή της άλλης πλευράς μιας Ε.Ε., που αφήνει τις παγκόσμιες μικροσυγκρούσεις να αυτορρυθμίζονται, όπως έκανε με τη Βενεζουέλα; Άραγε αποτελεί λύση το να μη νοιάζεται κανείς για το κατά πόσο συμβιβάζονται η ειρήνη, η δημοκρατία και τα πυρηνικά; Το να μην ενδιαφέρεται κανείς για το ότι τα πυρηνικά προκαλούν οικολογικά προβλήματα, οικονομικά ελλείμματα και υπαρξιακές αγωνίες, και για το ότι είναι ασυμβίβαστα με τα δημοκρατικά κράτη και τις κοινωνίες τους; Το μυστικό της στάσης μας βρίσκεται μήπως στο να χαρίσουμε σ’ έναν δικτάτορα, αξιολάτρευτο κατά τ’ άλλα στους μεταπολιτικούς των social media, τον αντιεθνικισμό, και, στον έτερο παλιμπαιδίζοντα ηγετίσκο, τον αντιολοκληρωτισμό; Δηλαδή να τους χαρίσουμε, ξανά, όπως σε άλλους παλαιότερα, δημοκρατικά λεξιλόγια για να μεταμφιέσουν τις φτωχές, αλλά αυταρχικές πεποιθήσεις και στοχεύσεις τους;
Σ’ αυτό το σημείο, ένας απλοϊκός αντιλαϊκισμός δεν αρκεί. Χρειάζεται μια ολόκληρη προσπάθεια συγκρότησης, στη βάση ενός θετικού προτάγματος, υπερεθνικών οργανισμών που θα διαμεσολαβούν τις συγκρούσεις. Γιατί το θέμα δεν είναι μόνο η διασφάλιση της ειρήνης ανάμεσα σε δύο κράτη, οι ηγέτες των οποίων βλέπουν τον πόλεμο σαν να ‘ταν video game. Το στοίχημα είναι πώς ο σύγχρονος κόσμος, δυτικός και μη, θα μπορέσει να αυτονομηθεί από μια σκοτεινή κληρονομιά που ανήκει σε όλους μας.
periodikoplani.com 