Έχουν περάσει 50 χρόνια από το μήνα των οδοφραγμάτων. Έχουν παρέλθει εκείνες οι μέρες των συνελεύσεων, των καταλήψεων και των απεργιών και εκείνες οι νύχτες των ταραχών. Γι’ αυτό το μείζον γεγονός του δεύτερου μισού του 20ού αιώνα έχουν γραφτεί πολλά από τότε. Νεοσυντηρητικές κριτικές, όπως των Λυκ Φερύ και Αλαίν Ρενώ στο περιβόητο βιβλίο τους “Η σκέψη του ’68″· αριστερίστικες δοξολογίες της εξέγερσης, αλλά και ψύχραιμες αναλύσεις· νέες μελέτες που αναιρούν ή ενισχύουν παλαιότερες, όλες με κάποιο ενδιαφέρον, όλες με μία δόση αλήθειας.
Αυτό το σπουδαίο γεγονός, το οποίο ανήκει δικαιωματικά στην παράδοση της άκρας αριστεράς, του ελευθεριακού και αναρχικού χώρου, κατάφερε να προκαλέσει ισχυρές και αναντίστρεπτες σεισμικές δονήσεις σε πολλά επίπεδα της καθημερινής ζωής. Υπάρχει, όμως, κάτι το οποίο παραμένει ακόμα ζωντανό και μπορεί να έχει οικουμενική απεύθυνση; Ένα στοιχείο που μπορεί να εμπνεύσει ακόμα και σήμερα διαφορετικούς ανθρώπους; Ένα στοιχείο κεκτημένο και διαρκώς διεκδικήσιμο; Μπορεί ακόμα ο αριστερισμός του ’68 να εμπνεύσει όλους τους υπόλοιπους;
Αν υπάρχει κάτι που κατέχει κεντρική θέση τη στιγμή της εξέγερσης και παραμένει ζωτικό για το σήμερα, είναι η κουλτούρα της ελεύθερης έκφρασης. Μπορεί πολλά από τα αιτήματα των διαδηλωτών να ήταν ήδη παρόντα στην καθημερινή ζωή, ακόμα και του συντηρητικού και γκωλικού λαού, όπως η σεξουαλική ελευθεριότητα, η προσπάθεια βελτίωσης των συνθηκών εργασίας και ο εκδημοκρατισμός της επιχείρησης μέσω των συνδικάτων, αλλά ο Μάης και οι εξηνταοχτάρηδες τα αρθρώνουν σαν αίτημα. Καθιστούν τις μοντέρνες πρακτικές θέματα προς συζήτηση και διεκδίκηση· τις εντάσσουν σε μια προβληματική σύγχρονη, παρά τα αρχαϊκά -μαοϊκά ή τροτσκιστικά- λεξιλόγια. Από εκείνο το σημείο και έπειτα, ο κόσμος δεν είναι πια ο ίδιος.
Για να γίνει κατανοητή αυτή η τομή σε όλο της το εύρος, πρέπει να ανατρέξει κανείς σε ένα κείμενο του Μωρίς Μερλώ-Ποντύ για το Διαφωτισμό, το οποίο περιλαμβάνεται στον τόμο των “Σημείων”. Στο κείμενο αυτό, ο Μερλώ-Ποντύ αναρωτιέται “αν ο ορθός λόγος υπήρχε πριν από το Διαφωτισμό, τότε ποια είναι η καινοτομία αυτού του τελευταίου;” Για να απαντήσει στις επόμενες σειρές: “το γεγονός ότι (ο Διαφωτισμός) θεματοποίησε τον ορθό λόγο και τον κατέστησε θεμέλιο του νεωτερικού υποκειμένου”.
Οι συμμετέχοντες στον Μάη θεματοποίησαν ακριβώς υπάρχουσες -κρυφές, ενοχοποιημένες και “άσκεπτες”- πρακτικές και επιθυμίες. Διεύρυναν τα όρια των συζητήσεων ανοίγοντας θέματα σχετικά με την κατανάλωση και την οικολογία, τη σεξουαλικότητα και τις σχέσεις των δύο φύλων, την πατριαρχία και τη γραφειοκρατία, τους Ανατολικοευρωπαίους διαφωνούντες και το δικαίωμα στην πόλη. Αυτή η θεματοποίηση, όμως, προϋποθέτει μια θαρραλέα κουλτούρα, συνειδητή ή ασυνείδητη, της ελεύθερης έκφρασης.
Προφανώς, η ελεύθερη έκφραση προϋπάρχει του γεγονότος της εξέγερσης και ανάγεται στα Δικαιώματα του Ανθρώπου και του Πολίτη, όπως και στη σχετική συζήτηση των philosophes του Διαφωτισμού για την ανεξιθρησκία. Οι φοιτητές, οι εργάτες και όλοι όσοι συμμετείχαν τότε στα γεγονότα κατορθώνουν, παρ’ όλα αυτά, να υπενθυμίζουν την ύπαρξη του δικαιώματος αυτού και ταυτόχρονα να το εμβαθύνουν. Η έκφραση ξεφεύγει από τη σφαίρα του τυπικού και της φόρμας και περνά στο ουσιαστικό και εμπειρικό, έστω με τη συνδρομή του παραληρήματος, του συνειρμού, της αισθητικής της τρέλας, νέων μορφών και τροπικοτήτων, παραδεδομένων από τις αναγνώσεις του Φρόυντ και του Ράιχ και τις εκφραστικές εμπνεύσεις των καταστασιακών.
Αυτή η κουλτούρα μπορεί να οδήγησε, ειδικά στη δεκαετία του ’70, σε αυτό που ο κοινωνιολόγος Ζαν-Πιερ Λε Γκοφ αποκάλεσε “πολιτισμικό αριστερισμό”, έχοντας κατά νου σατιρικά περιοδικά όπως το Charlie Hebdo και το Harakiri, τη νέα δημοσιογραφία και τη διαφήμιση, αλλά και μια σειρά λιβελογράφων. Αυτή η κουλτούρα όμως παραμένει η πηγή έμπνευσης και για όσους δεν ανήκουν σε εξεγερτικές παραδόσεις.
Η ελευθερία της έκφρασης που διαπερνούσε εκείνη τη στιγμή όλους τους εμπλεκόμενους, από τον Ντανιέλ Κον-Μπεντίτ ώς τον Ανρί Μπερνάρ-Λεβύ και από τον Αντρέ Γκλυκσμάν ώς τον Ρεζίς Ντεμπρέ, βρίσκεται σήμερα σε υποχώρηση. Ο ριζοσπαστικός ταυτοτισμός στις διάφορες εκδοχές του έχει βραχυκυκλώσει το δημόσιο διάλογο και επαναφέρει μια κουλτούρα της αποσιώπησης. Μπορεί να καταδικάζει τη “λευκή φιλοσοφία” και να αρνείται να ακούσει τα ονόματα του Καρτέσιου, του Καντ κ.ά. Μπορεί να δολοφονεί δημοσιογράφους, όπως η Άννα Πολιτόφσκαγια ή η Γκαρουάνα Γκαλίσια. Μπορεί να επιμένει στο να κατακεραυνώνει -δίκαια ή άδικα- τα λάθη του άλλου, μόνο και μόνο για να αποφύγει την αυτοκριτική.
Ο δημόσιος διάλογος και η πολιτιστική σφαίρα δυναστεύονται πλέον από αυτή την κουλτούρα της αποσιώπησης, της αθωότητας και της ισχυρογνωμοσύνης. Κυριαρχούνται από μια παιδική κουλτούρα, με άλλα λόγια. Έχει σήμερα κανείς τη δυνατότητα να ανήκει σε κάποια γκρούπα της αριστεράς και να καταδικάζει τα γκουλάγκ; Να είναι αναρχικός και να μη νιώθει σύντροφος με τους ιδεολογικούς σπάστες; Να είναι συντηρητικός και να μη συμμερίζεται την πολιτική του Ντε Γκωλ ή του καθ’ ημάς Παπάγου; Να ανήκει στην LGBT κοινότητα και να μη θεωρεί τον Καντ μισογύνη; Να ασχολείται με τις μετα-αποικιακές σπουδές και να αναγνωρίζει ότι ο Διαφωτισμός παρέχει ο ίδιος τα εργαλεία της αμφισβήτησης του; Να είναι μέλος μιας οικογένειας και να καταγγέλλει την ενδοοικογενειακή βία;
Όσο υπάρχει αυτή η κουλτούρα της σιωπής, όχι. Γιατί επαναφέρει μια κοινωνική εξουσία, η οποία ασκείται από διάφορες κοινότητες πάνω στην ελευθερία των ατόμων. Αποτέλεσμα αυτής, ειδικά όπως ασκείται μέσα στον κόσμο των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, η αυτολογοκρισία, η προσβλητικότητα και η συνεχώς αυτοεπιβεβαιούμενη αγιότητα των μικρο-ομάδων.
Γι’ αυτούς τους λόγους, έχει αξία να μελετάται σήμερα η “αληταρία”, όπως αποκάλεσε ο Ντε Γκωλ τους φοιτητές του Μάη του ’68. Γιατί ο αριστερισμός της εποχής εγκαινίασε μια κουλτούρα πάντοτε ενοχλητική και ελεύθερη. Έχει σημασία η άσκησή της, με τις αυτοκριτικές της, τις επανοριοθετήσεις της και τις προσθήκες της, κι ας νιώθει αυτός που την ασκεί, βλέποντας για παράδειγμα τη σημερινή Ιταλία, πως ό,τι λέει, όπως κι αν το λέει, μάλλον είναι μάταιο.
periodikoplani.com 