Ο Serge Audier, φιλόσοφος και αναπληρωτής καθηγητής στο Sorbonne-Université, έδωσε την παρακάτω συνέντευξη στον Charles Giol, στα πλαίσια του αφιερώματος του περιοδικού L’ Obs (No 98) για τον Μάη του ’68.
Μετάφραση: Στέργιος Ιατρούδης
Τι πιστεύετε για την ιδέα, σύμφωνα με την οποία το ελευθεριακό πνεύμα που προήλθε από τον Μάη του ’68 έχει ευνοήσει την άνοδο του νεοφιλελευθερισμού;
Ο λόγος αυτός αποτελεί, πρώτα απ’ όλα, τμήμα μιας ιδεολογικής επίθεσης. Στη ριζοσπαστική του εκδοχή, οδηγείται μέχρι και στο χαρακτηριστικό σφάλμα να υποστηρίζει, όπως πρόσφατα ο Luc Ferry στη Le Figaro, πως κάτω απ’ το λιθόστρωτο δεν υπήρχε τίποτε άλλο πέραν «των απαιτήσεων της φιλελεύθερης οικονομίας», με τα ελευθεριακά ήθη ν’ αποτελούν, κατά τη γνώμη του, τη ρητή συνθήκη ανάδυσης της καταναλωτικής μας κοινωνίας. Ύστερα από τόσους και τόσους άλλους, ο Ferry, επιβεβαιώνει, προς υποστήριξη της θέσης αυτής, πως το σύνολο σχεδόν των συμμετεχόντων στο κίνημα του ’68 έχει στραφεί στη διαφήμιση, στη showbiz, στην επιχείρηση ή στο Medef (Κίνημα Επιχειρήσεων Γαλλίας). Πλήθος ιστορικών εργασιών αποδεικνύουν πως αυτό είναι λάθος, αλλά η ιδεολογία είναι πολύ σκληρή για να πεθάνει.
Πρέπει να πούμε πως το βιβλίο Γενιά των Patrick Rotman και Hervé Hamon, που δημοσιεύτηκε με αφορμή την 20η επέτειο των γεγονότων, εξόπλισε καλά, αν και άθελά του, τους υποστηρικτές αυτής της δυσφήμισης. Οι συγγραφείς του, οι οποίοι ήταν υπέρμαχοι του Μάη του ’68, έδωσαν τον λόγο σε μέλη του κινήματος που, στο μεταξύ, είχαν γνωρίσει επιτυχία και δόξα. Διακινδυνεύοντας έτσι να διαγράψουν όσους επεδείκνυαν -ή ήθελαν να επιδεικνύουν- μεγαλύτερη διακριτικότητα: εκείνους που κατέλαβαν θέσεις λιγότερο προβεβλημένες, που έφυγαν για να εκθρέψουν κατσίκες, χωρίς να αναφέρουμε τους άνεργους και τους αυτόχειρες. Η απήχηση της Γενιάς συνέβαλε στην παγίωση αυτής της στρεβλής οπτικής, αποκρύπτοντας το γεγονός πως, όπως όλα τα ιστορικά γεγονότα, ο Μάης του ’68 διαχύθηκε σε όλες τις σφαίρες τις κοινωνίας. Το βιβλίο κατέστη πλέον αχρείαστο για το κατηγορητήριο εκείνων που, στα τέλη της δεκαετίας του 1980, είχαν ήδη αρχίσει να καταγγέλλουν μια ορισμένη «φιλελεύθερη-ελευθεριακή» συμμαχία.
Από πού κατάγεται αυτός ο λόγος;
Παρεμβάλλονται πολλά επίπεδα. Η πρώτη εμφάνιση του όρου ανάγεται στο 1973, φέροντας την υπογραφή ενός διανοουμένου του Κομμουνιστικού Κόμματος (PC), του φιλοσόφου Michel Clouscard – οι Γάλλοι κομμουνιστές, ως γνωστόν, δυσκολεύτηκαν να χωνέψουν την επιθετικότητα των «αναρχικών» του ’68, που ήταν πολύ επικριτικοί έναντι της ΕΣΣΔ. Ο Clouscard επινοεί τον όρο «ελευθεριακός φιλελευθερισμός» για να συνοψίσει την πεποίθησή του πως η αριστερίστικη αμφισβήτηση ήταν ο Δούρειος Ίππος μιας φιλελεύθερης οικονομικής μετάλλαξης: ο ελευθεριακός Μάης του ’68 παρήγαγε, κατά τη γνώμη του, μια «αγορά της επιθυμίας», η οποία διέσωσε τον καπιταλισμό καταστρέφοντας την ίδια στιγμή το έθνος-κράτος, που αποτελούσε το τελευταίο ανάχωμα απέναντι στη φιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση. Διακινήθηκε έτσι η ιδέα πως τα ελευθεριακά ήθη και ο οικονομικός φιλελευθερισμός είναι οι δύο όψεις της ίδιας πραγματικότητας. Το 1978, ο Régis Debray, του οποίου η μιντιακή αύρα είχε πολύ μεγαλύτερη εμβέλεια, προεκτείνει αυτή τη θέση στη Σεμνή συνεισφορά στους λόγους και στις επίσημες τελετές της δεκάτης επετείου. Ο πρώην γκεβαριστής, που υπογραμμίζει ότι ο Μάης του ’68 δεν ήταν αρκετά αιματηρός, οικτίρει ένα ηδονιστικό καρναβάλι που υποκρύπτει μια αντεπανάσταση: η απελευθέρωση των ηθών δεν είχε ως ιστορική της αποστολή την προσαρμογή της Γαλλίας στο αμερικανικό νεοφιλελεύθερο μοντέλο; Το κατηγορητήριο του Debray, ο οποίος αργότερα θα ομολογήσει τις γκωλικές του συμπάθειες, θα επαναλαμβανόταν σύντομα από ένα ρεύμα του Σοσιαλιστικού Κόμματος (PS)- το CERES του Jean-Pierre Chevènement- για να καταγγείλει την «αμερικανική αριστερά» του Michel Rocard που κατάγεται από τον Μάη του ’68.
Αλλά, η κριτική αυτή δεν προέρχεται αποκλειστικά από τους εχθρούς του ‘68. Το 1986, στην ανοιχτή του Επιστολή σ’αυτούς που πέρασαν απ’ το κολάρο του Mao στο Rotary, ο Guy Hocquenghem, μαχητικός επαναστάτης τόσο κατά όσο και μετά τον Μάη, κατηγορεί τους παλιούς του συντρόφους πως έχουν προδώσει τον σκοπό…
Το φυλλάδιο του Hocquenghem, που σκιαγραφεί τον Serge July, τον André Glucksmann ή τον Bernard Kouchner ως κυνικούς πράκτορες του καπιταλισμού και του ιμπεριαλισμού, αντανακλά τη σύγχυσή του: όπως και άλλοι, στο μέσον της δεκαετίας του 1980, στέκει συντετριμμένος ενώπιον της σοσιαλιστικής εμπειρίας της εξουσίας, μετά τη μεταστροφή του Mitterrand στη «λιτότητα» του 1983. Πολλοί απογοητευμένοι από την αριστερά θα επαναλάβουν την κριτική του περί «φιλελεύθερων-ελευθεριακών» στηριγμάτων του Mitterrand. Οι πλέον καριερίστες εκ των συμμετεχόντων του Μάη του ’68 είναι οι ιδανικοί υπαίτιοι, κατηγορούμενοι πως έχουν μετατρέψει τον Μάη σ’ ένα εφαλτήριο ρευστοποίησης της κληρονομιάς της αριστεράς, η οποία υποτίθεται πως είχε ξεπεράσει σε ζήλο τη δεξιά στην προσπάθεια αποκατάστασης της «επιχείρησης».
Μια τρίτη στιγμή αυτού του λόγου προκύπτει αρχής γενομένης από τη δεκαετία του 1990, βάζοντας στο στόχαστρο της κριτικής την φιλελεύθερη και μεταεθνική Ευρώπη, ή ακόμη τον «παιδαγωγισμό». Δοκιμιογράφοι, όπως ο Jean- Claude Michéa, βλέπουν στον «πολιτισμικό φιλελευθερισμό» του ’68 το λίκνο του υπερφιλελευθερισμού. Ο Marcel Gauchet αναγνωρίζει στον ατομικισμό του την εστία μιας φιλελεύθερης και ναρκισσιστικής κοινωνίας. Ο σκοτεινός μύθος ανθεί στους «εθνικο-ρεπουμπλικανικούς» κύκλους των κυριαρχιστών, και μάλιστα της αντικαπιταλιστικής αριστεράς, ιδίως από τη στιγμή που ο Daniel Cohn-Bendit ενσαρκώνει τότε μια ευρωπαϊκή φεντεραλιστική στάση. Σε νεο-μωρασιανό ύφος, ο Eric Zemmour εκφράζει τη θλίψη του που η φιλελεύθερη δεξιά έκανε παραχωρήσεις στους συμμετέχοντες του ’68 και προτρέπει σε μια αντιδραστική και ταυτοτική ιδεολογική ανασύνταξη. Μια ρητορική που θα ξανασυναντήσουμε, τυγχάνοντας μάλιστα της υποστήριξης των Henri Guaino και Patrick Buisson, στους προεδρικούς λόγους του Nicola Sarkozy κατά τη διάρκεια της προεδρικής του εκστρατείας το 2007.
O λόγος αυτός, εντούτοις, δεν είναι αποκλειστικά ιδεολογικός. Ποια είναι η γνώμη σας για τη διάσημη θέση των Luc Boltanski και Ève Chiapello, οι οποίοι, στο «Νέο πνεύμα του καπιταλισμού» που δημοσιεύτηκε το 1999, περιγράφουν τον τρόπο με τον οποίο ο νεοφιλελευθερισμός βρίσκει ερείσματα σε στοιχεία δανεισμένα από την αντι-κουλτούρα, αρχής γενομένης από την επιθυμία των μισθωτών για μια μεγαλύτερη αυτονομία, μια μεγαλύτερη ατομική ελευθερία;
Δεν απορρίπτω εντελώς αυτές τις αναλύσεις, μα δεν αρκούν -ούτε καν για τους ίδιους τους συγγραφείς!- ώστε να στοιχειοθετήσουν το συμπέρασμα μιας άμεσης σύνδεσης του ‘68 με τον νεοφιλελευθερισμό. Ας μην ξεχνάμε ότι ο Μάης του ’68 τρομοκράτησε τους πολιτικούς και οικονομικούς κύκλους. Κατά τη διάρκεια της συμφωνίας της Γκρενέλ, η εργοδοσία, αποδυναμωμένη καθώς ήταν, κάνει παραχωρήσεις. Αλλά, προς τα τέλη της δεκαετίας του 1970, στο φόντο της κρίσης, ο συσχετισμός των δυνάμεων επιδεινώνεται σε παγκόσμιο επίπεδο και οι λογικές της αποδόμησης του συνδικαλισμού, της ελαστικότητας και της υπεργολαβίας, που αναπτύχθηκαν έκτοτε από τους οικονομικούς διευθύνοντες, συνέτριψαν τα ιδανικά της δημοκρατικής συμμετοχής στα πλαίσια της επιχείρησης.
Οι ιθύνοντες της νεοφιλελεύθερης επανάστασης, όπως και να το κάνουμε, δεν ήταν προοδευτικοί! Η Thatcher ήταν συντηρητική, προσηλωμένη στην παλινόρθωση της αυταρχικής εξουσίας και οπαδός ενός ποινικού κράτους, ενώ ο Raegan συνομοσπονδίωνε έναν υπερφιλελεύθερο και αντιδραστικό συνασπισμό, που στο όνομα της «σιωπηρής πλειοψηφίας», υπερασπιζόταν την τάξη και τον πατριωτισμό, και καταδίωκε τα συνδικάτα. Όσο για τους θεωρητικούς του νεοφιλελευθερισμού, αν ο Milton Friedman μπορούσε να υιοθετεί μια ελευθεριακή ρητορική στο ζήτημα των ναρκωτικών, ο Friedrich Hayek ήταν αλλεργικός στη διαφωνία. Ας προσθέσουμε ότι η Χιλή του Pinochet, έδαφος πειραματισμού του νεοφιλελευθερισμού (που υποστηρίχθηκε τόσο απ΄ τον έναν όσο και απ’ τον άλλον), δεν ήταν πράγματι «φιλελεύθερη-ελευθεριακή»…
Χωρίς να φτάσουμε στο σημείο να θεωρήσουμε τους νεοφιλελεύθερους και τους αμφισβητίες του ’68 τις δύο όψεις του ίδιου προγράμματος οικονομικής κυριαρχίας, είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε πως υπάρχουν ορισμένες συνηχήσεις ανάμεσα στις αντίστοιχες ρητορικές τους, γύρω από όρους όπως δημιουργικότητα, ανάπτυξη και αυτονομία του ατόμου…
Αυτό είναι ένα σημαντικό σημείο, που μας επιτρέπει να αποσαφηνίσουμε τις ήττες της «αμφισβήτησης». Ανακυκλώνοντας με επιδέξιο τρόπο ορισμένα στοιχεία της αντι-κουλτούρας, η νεοφιλελεύθερη σκέψη τα εργαλειοποιεί προς κατευθύνσεις που δεν ταυτίζονται με τις επιδιώξεις των συμμετεχόντων του ’68. Αντιμέτωπες με αντιστάσεις στο εσωτερικό των επιχειρήσεών τους, έπειτα με την κρίση, οι οικονομικές ελίτ βλέπουν την καπιταλιστική μηχανή να πνέει τα λοίσθια και καταλαβαίνουν πως οι παλιές «πειθαρχικές» συνταγές είναι ανεπαρκείς. Μετά την κρίση του 1929, ο Roosevelt είχε διασώσει τον καπιταλισμό χορηγώντας του μια ισχυρή δόση παρεμβατισμού∙ μετά τον μαρασμό της δεκαετίας του 1970, η «ανάκτηση» ορισμένων επιθυμιών -όχι όλων!- (για παράδειγμα, της επιθυμίας για δημιουργικότητα και για ατομική αυτονομία) συνέβαλε σε μια αναδιοργάνωση του παραγωγικού συστήματος -αλλά παράλληλα, επαναλαμβάνω, και σ’ ένα βραχυκύκλωμα των εργατικών αγώνων, εξαιτίας ενός κηρυγμένου πολέμου κατά των συνδικάτων, της ραγδαίας ανάπτυξης της υπεργολαβίας, της φυγής των επιχειρήσεων, κτλ.
Δεν χωράει συζήτηση: ένας ορισμένος αριθμός ατόμων, που ήταν 20 χρονών το 1968, και μπόρεσαν τότε να πετάξουν μερικές πέτρες, ανέλαβαν στη συνέχεια έναν ενεργό ρόλο στην ανάπτυξη της νεοφιλελεύθερης οικονομίας. Αλλά δεν θα έπρεπε να ξεχνάμε όλους εκείνους τους παλιούς τους συντρόφους που συνέχισαν να μάχονται για τις ιδέες τους, με άλλους τρόπους- πολιτικούς, μα και συνεταιριστικούς, για υποθέσεις όπως το περιβάλλον, οι μετανάστες, η κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία. Εστιάζοντας στην υποτιθέμενη «προδοσία» ορισμένων ηγετών του Μάη, αμελούμε αυτήν την, σιωπηρή βέβαια, κληρονομιά του ’68.
Πηγή: L’ Obs
periodikoplani.com 